Teamleden van het project EU 1,5° Levensstijlen hebben onlangs deelgenomen aan de International Conference on Industrial Ecology (ISIE) in Leiden van 2-5 juli 2023. Het thema was Transitions in a world in turmoil (Transities in een woelige wereld). Dankzij het uitstekende werk van de duovoorzitters Tomer Fishman en René Kleijn van de Universiteit Leiden was de conferentie een groot succes. Er waren 850 deelnemers uit de hele wereld, inspirerende discussies en presentaties en de sfeer was geweldig.
Onze projectleider voor de kwantitatieve analyse van levensstijl-CO2-voetafdrukken, Laura Scherer, was samen met Mariësse van Sluisveld van het Planbureau voor de Leefomgeving voorzitter in een sessie over 'CO2-arme levensstijlen om de doelstelling van 1,5 °C te halen'. Hier presenteerden twee teamleden hun onderzoek. Onze samenvattingen en downloadlinks voor de presentaties zijn onderaan te vinden.
Onze dank gaat uit naar alle andere presentatoren van de speciale sessie: Roberto Vaccaro (Eurac Research), Nicole van den Berg (Universiteit Utrecht), en Olga Ivanova (Planbureau voor de Leefomgeving).
CO2-arme levensstijlen om de doelstelling van 1,5 °C te halen
Laura Scherer, Centrum voor Milieuwetenschappen (CML), Universiteit Leiden, Nederland
Mariësse van Sluisveld, Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag, Nederland
Het behalen van de klimaatdoelstelling van 1,5 °C vereist zowel technologische veranderingen als veranderingen in levensstijl. In het zesde evaluatierapport van het IPCC wordt ook gewezen op de noodzaak van verandering in levensstijl voor de beperking van en aanpassing aan klimaatverandering. Dit wordt nog sterker benadrukt dan voorheen. Het meeste onderzoek is echter nog steeds gericht op technologische verandering, zoals de energietransitie. De noodzaak van veranderingen in levensstijl verschilt per land, en er zijn talrijke mogelijkheden voor verandering in levensstijl. Om burgers en beleidsmakers optimaal te adviseren is het daarom belangrijk om deze noodzaak te kwantificeren en de effectiviteit van verschillende mogelijkheden voor verandering in levensstijl te vergelijken.
Deze sessie is bedoeld om de huidige ontwikkeling in het modelleren van levensstijlen onder de aandacht te brengen. We belichten daartoe verschillende methoden voor het kwantificeren van de CO2-voetafdrukken van levensstijlen en het reductiepotentieel van diverse veranderingen in levensstijl, de verschillen en overeenkomsten daartussen, alsmede de voor- en nadelen. Dit biedt tegelijkertijd inzicht in het benodigde niveau van verandering en de mogelijkheden voor veranderingen in levensstijl.
Diverse kwantitatieve instrumenten van de industriële ecologie zijn gebruikt om de potentiële effecten van veranderingen in levensstijl te bestuderen. Tot nu toe betekenden deze benaderingen vooral het isoleren van specifieke gevallen (levenscyclusanalyse, LCA) of vereenvoudigen van gedragspatronen om na te gaan hoe deze doorwerken in de economie (input-output analyse, IOA). Er is ook gewerkt aan het extrapoleren van het effect van verandering in levensstijl naar de toekomst (bijvoorbeeld op actoren gebaseerde modellen, ABM's, of integrated assessment models, IAM's). Gezien de ervaren 'waarheid in getallen' voor empirisch onderbouwde beleidsvorming, rijst de vraag: gaan deze inspanningen iets nuttigs opleveren om beleid te ontwikkelen voor 2030 of daarna, of is het een onmogelijke opgave?
Raming van CO2-voetafdrukken van huishoudens in 2030 en 2050 door aanpassing van aanbod- en gebruikstabellen op basis van gedeelde sociaaleconomische paden
Stephanie Cap, Centrum voor Milieuwetenschappen (CML), Universiteit Leiden, Nederland
Arjan de Koning, Centrum voor Milieuwetenschappen (CML), Universiteit Leiden, Nederland
Laura Scherer, Centrum voor Milieuwetenschappen (CML), Universiteit Leiden, Nederland
In scenario's waarin de opwarming van de aarde beperkt blijft tot 1,5° C wordt gebruikgemaakt van een combinatie van maatregelen om de emissiereductiedoelstellingen te halen. De meest ambitieuze wegen naar emissiereductie omvatten grootschalige technologische verandering, zoals het gebruik van hernieuwbare energie, inzet van CO2-afvang en -opslag en algehele efficiëntieverbetering in alle economische sectoren. Het aandeel van technologische of gedragsverandering noodzakelijk voor de beperking van klimaatverandering is over het algemeen onderzocht vanuit een statisch perspectief. Hierdoor ontstaat er geen inzicht in de wijze waarop de noodzaak van beperking door gedragsverandering wordt beïnvloed door mogelijke economische en technologische ontwikkelingen. Dit onderzoek maakt deel uit van het H2020-project 'EU 1,5° Levensstijlen'. We hebben een berekening gemaakt van de resterende vermindering door veranderingen in levensstijl (of negatieve-emissietechnologieën) die zelfs bij een uitgebreide technologische transformatie benodigd is.
In dit onderzoek is een wereldwijd aanbod- en gebruikstabelkader uit EXIOBASE 3 aangepast overeenkomstig bestaande klimaatveranderingsscenario's om scenariomodellen op te stellen voor de ontwikkeling van op consumptie gebaseerde voetafdrukken in 2030 en 2050. De exogene veranderingen die voor elk scenario zijn toegepast zijn de basisonderdelen van Shared Socio-Economic Pathway 1 (SSP1) en technische veranderingen in overeenstemming met lagere niveaus van antropogene krachten zoals gemodelleerd door het integrated assessment model IMAGE. Directe en tweede-orde aanpassingen door balanceren zijn achtereenvolgens doorgevoerd voor wijzigingen in bevolking, bruto binnenlands product, economische structuur, totale factorproductiviteit, mix van elektriciteitsopwekking, elektrificatie en gebruik van biobrandstoffen in de vervoerssector, brandstofverschuivingen voor de verwarmings- en productiesector, en invoering van CO2-afvang en -opslag in de industrie. Veranderingen die mogelijk samenhangen met gedragsverandering, zoals het gebruik van elektrische voertuigen door huishoudens, zijn buiten beschouwing gelaten om de effecten van technologische verschuivingen te isoleren. Na het omzetten van de aangepaste aanbod- en gebruikstabellen naar een multiregionaal input-outputmodel zijn verschuivingen in de finale vraag door toegenomen rijkdom gemodelleerd door uitgaven in verband met de finale vraag aan te passen op basis van de inkomenselasticiteit van de vraag. De aldus verkregen scenariomodellen zijn gebruikt om te bepalen in welke mate technologische verandering alleen de uitstoot van broeikasgassen kan verminderen in de 44 landen en 5 regio's in de rest van de wereld die deel uitmaken van EXIOBASE 3. Om de overeenstemming met een 1,5° C-scenario te beoordelen hebben we emissiedoelstellingen voor huishoudens berekend op basis van de mediane jaarlijkse uitstoot in 2030 en 2050 voor modellen die een 1,5° C-traject volgen en dit gelijk verdeeld per hoofd van de bevolking voor het wereldwijde gemiddelde aandeel van uitstoot door huishoudens in de scenario-periode.
De enige regio's die zonder extra inspanningen in 2030 nog op een 1,5° C-traject zitten zijn India, Slowakije, Afrika en de rest van Azië. Tegen 2050 voldoet naar verwachting geen enkel land aan de 1,5° C-doelstelling wanneer er alleen sprake is van uitstootreductie in het achtergrondsysteem. De gemiddelde wereldwijde uitstoot van huishoudens daalt van 3,56 tCO2e/cap in 2015 tot 3,15 tCO2e/cap in 2030 en piekt daarna met 4,01 tCO2e/cap in 2050. Zonder verdere interventie in huishoudens zal de gemiddelde wereldwijde overschrijding van de uitstoot van huishoudens naar schatting 0,85 tCO2e/cap in 2030 en 3,50 tCO2e/cap in 2050 bedragen. Als inkomensstijging in overeenstemming met trends uit het verleden en de aannamen in ons model leidt tot extra vraag naar brandstof door huishoudens, zal de directe uitstoot van huishoudens een belangrijk probleem vormen voor decarbonisering vanwege het sterk stijgende aandeel van directe uitstoot in de totale uitstoot van huishoudens.
Uit onze resultaten blijkt het belang van gedragsverandering voor de beperking van klimaatverandering. In verder onderzoek kan worden gekwantificeerd hoeveel gedragsveranderingsmogelijkheden nodig zijn om binnen de doelstelling van 1,5 °C uit de Overeenkomst van Parijs te blijven.
De Klimaatpuzzel – Een instrument om toe te werken naar een levensstijl van 1,5°
Jari Kolehmainen, D-mat, Helsinki, Finland
Michael Lettenmeier, D-mat, Helsinki, Finland
De Klimaatpuzzel is een plannings- en educatief spel, ontwikkeld door D-mat en gebaseerd op levenscyclusgegevens op microniveau. Het doel is om huishoudens en andere belanghebbenden inzicht te geven in de denkbeelden, mogelijkheden en uitdagingen van 1,5°-levensstijlen (IGES, 2019; Akenji e.a., 2021), en om concrete ideeën en maatregelen aan te reiken die de overgang naar een CO2-arme levensstijl bevorderen. De puzzel is ook een aanjager van discussie en actie op het gebied van de systeemveranderingen die nodig zijn om 1,5°-levensstijlen mogelijk te maken.
In de Klimaatpuzzel probeert een speler of huishouden eerst om het gat op te vullen tussen hun huidige levensstijl-gerelateerde CO2-voetafdruk (gemeten met een online rekentool) en de 1,5°-doelstelling van 2,5 ton CO2e voor 2030. Het gat wordt opgevuld met mogelijkheden voor het reduceren van de CO2-voetafdruk. De Klimaatpuzzel bevat ongeveer 90 verschillende mogelijkheden. Deze zijn afgebeeld op 130 kaartjes in vier verschillende kleuren (voor de consumptiegebieden voeding, huisvesting, mobiliteit en overige). De kaartjes verschillen in grootte (er zijn vier maten om de potentiële reductie in de CO2-voetafdruk van de mogelijkheid op het kaartje weer te geven). Nadat een speler het gat met kaartjes heeft opgevuld, worden de kaartjes gerangschikt op een tijdlijn van heden tot 2030. Zo ontstaat een planning voor het aanpassen van de levensstijl in overeenstemming met de 1,5°-klimaatdoelstelling van de Overeenkomst van Parijs. In de volgende stap bedenkt de speler experimenten om de levensstijl-gerelateerde CO2-voetafdruk te verkleinen. Ten slotte laat de Klimaatpuzzel de speler nadenken over benodigde veranderingen in de infrastructuur en overheidsdiensten en in het aanbod van bedrijven om de overgang naar CO2-arme levensstijlen te vergemakkelijken of te versnellen.
De Klimaatpuzzel is oorspronkelijk ontwikkeld voor Finland en is nu beschikbaar in het Fins, Zweeds en Engels. Een aparte versie voor Duitsland is begin 2023 ontwikkeld. In het kader van het H2020-project EU 1,5° Levensstijlen is een aangepaste versie van de Klimaatpuzzel gemaakt op basis van een op input-output gebaseerde berekening voor ongeveer vijftig mogelijkheden voor het verminderen van de levensstijl-gerelateerde CO2-voetafdruk. Deze versie is gebruikt in Citizen Thinking Labs en Stakeholder Thinking Labs in de onderzoekslanden Duitsland, Spanje, Hongarije, Letland en Zweden. Het doel was om te ontdekken wat de voorkeuren, mogelijkmakers en belemmeringen zijn om 1,5°-levensstijlen mainstream te laten worden. In Finland is de oorspronkelijke Klimaatpuzzel gebruikt in workshops met burgers en Sustainable Lifestyles Accelerators georganiseerd door D-mat, gemeenten en andere instanties. Daaraan deden tot dusver in totaal ruim 500 mensen mee. Prototypes van de Klimaatpuzzel zijn getest in Japan, Duitsland, Spanje, Zwitserland, Mexico en India.
De ervaring leert dat de Klimaatpuzzel deelnemers in staat te stelt om (a) de wereldwijde klimaatdoelstellingen te begrijpen met betrekking tot hun eigen leven, (b) oog te hebben voor de verscheidenheid en schaal van diverse mogelijkheden om de CO2-voetafdruk te verminderen, (c) wegen naar een CO2-arme levensstijl te ontwikkelen en (d) mogelijkheden te ontdekken die deelnemers direct kunnen toepassen. Het spel kan ook worden gebruikt om een leeromgeving te creëren waarin de samenwerking en dialoog met belanghebbenden wordt bevorderd.
Presentatie: The climate puzzle – A tool for planning 1.5-degree lifestyles